روزنامه عصر مردم

قدیمی  ترین رصدخانه ایران در معرض نابودی کامل

همایش بزرگداشت هفتصد و پنجاهمین رصدخانه مراغه در حالی در سال 88 برگزار می شد که به دلیل بی توجهی مسئولان تنها بقایای یکی از قدیمی ترین و بزرگترین رصدخانه های جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ باقی مانده است.
 رصدخانه مراغه 167 سال پیش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمانی یکی از معتبرترین رصدخانه های جهان بوده است به طوری که در آن زمان به فرمان امپراطور چین و برادر هلاکو خان کارشناسانی برای آموزش و نمونه برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمدند. این گروه پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند. بعد از آن رصدخانه های سمرقند، استانبول و هند با نمونه برداری از رصد خانه مراغه احداث شد.
رصدخانه ای به وسعت آسمانها
این رصدخانه که بزرگترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ است در زمانی که مراغه به عنوان پایتخت از سوی هلاکوخان مغول انتخاب شده بود بر روی تپه ای در غرب مراغه ساخته شد. طبق اسناد موجود این مجموعه که امروزه فقط آثار کمی از آن باقی مانده است در سال 657 هجری به دستور هلاکو نوه چنگیزخان مغول و به همت خواجه نصیر الدین طوسی در طی 15 سال بنا شد.
پس از احداث بنای رصدخانه به امر هلاکو کتب و اسباب و آلات علمی و نجومی که از فتح بغداد به دست آورده بودند در آنجا متـمرکز و برای نگهداری این مرکز پژوهشی موقوفه های ویژه ای در نظر گرفته شد. این مرکز علمی مجهز به کتابخانه ای مشتمل بر ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی از جمله "ذات الربع" دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتیمتر، کره های "ذات الحلق"، "حلقه انقلابی"، "حلقه اعتدالی" و "حلقه سموت" بود. ضمن آنکه زمینه های ساخت زیج ایلخانی به سال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی) نیز فراهم شد.
رصدخانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود بلکه یک سازمان علمی گسترده بود که امر آموزش در بیشتر شاخه های علمی را بر عهده داشت. به علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی از جمله فردی به نام "فائو مون جی" در این مرکز فعالیت داشتند. همچنین فیلسوف و فرهنگ نامه نویس مسیحی "ابن العبری" در رصدخانه مراغه به تدریس کتابهای اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود.
این مجموعه تا سال 703 هجری آباد بود ولی پس از آن بر اثر زلزله های سخت و بی توجهی حکام رو به ویرانی رفت. 
جزئیات ساخت رصدخانه مراغه
رصدخانه مراغه بر روی تپه ای در غرب مراغه واقع شده است که قسمتهای مختلف رصدخانه از جمله بخشهای برج مرکزی رصدخانه، واحدهای مدور پنجگانه و کتابخانه برای آن ساخته شد.
برج مرکزی که وسیع ترین فضای کشف شده را تشکیل می دهد قطری به اندازه 22 متر دارد. در قسمت جنوب و جنوب شرقی و شمال برج مرکزی رصدخانه پنج واحد مدور کشف شده که هر یک به طور مستقیم در کار پژوهشهای نجومی استفاده می شده است. در گوشه شمال غربی تپه واقع در زیر حصار شمالی محوطه رصدخانه، بنای جالبی به مساحت 330 متر مربع ایجاد شده که با توجه به جنبه های مختلف بقایای به دست آمده می توان آن را کتابخانه این مجموعه دانست.
به غیر از قسمتهای ذکر شده، در دامنه غربی تپه رصدخانه مراغه و مشرف به روستای طالب خان، چهار مجموعه معماری و تعدادی دخمه کشف شده است. این مجموعه گذشته از ارزش معماری از نظر روش ساخت بسیاری از ویژگیهای مذهبی - اجتماعی و اوضاع و احوال خاص دوره ایلخانی دارای اهمیت و اعتبار فراوانی است.
تلاش برای مرمت رصدخانه تاریخی و کم توجهی مسئولان
با توجه به سابقه و نقش این رصدخانه در توسعه علوم نجومی در دهه 1350 پرویز ورجاوند باستان شناس و همکارانش به کاوش در محوطه رصدخانه پرداختند و قسمتهای مختلف آن را شناسایی کردند. همچنین در سالهای اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده است.
علاوه بر این رئیس مرکز پژوهشی اختر فیزیک مراغه از احیای این محوطه تاریخی خبر داد و اعلام کرد: رصدخانه مراغه 800 سال قدمت دارد که با اختصاص اعتبارات لازم بخشهای تاریخی و همجوار آن احیا می شود.
عجب شیری زاده با بیان این که اقدامات اولیه برای احیای محوطه تاریخی رصدخانه
انجام شده است، افزود: برای این منظور نقشه بازسازی محوطه تهیه شده که در صورت اجرای این پروژه از حمایتهای بین المللی نیز برخوردار می شویم.
رئیس مرکز اختر فیزیک مراغه همچنین یادآور شد: مرمت و بازسازی این رصدخانه با همکاری سازمان میراث فرهنگی انجام خواهد شد اما به رغم تهیه تمام زیرساخت ها و هماهنگی های لازم برای احیای این محوطه از سوی مرکز، تاکنون مسئولان میراث فرهنگی برای تعیین محوطه اقدامی نکرده اند.
عجب شیری زاده ادامه می دهد: در صورت اجرای این پروژه علاوه بر احیای بنای رصدخانه، مرکز تحقیقات جدیدی نیز احداث می شود.

ناسا امضای دانش آموزان را به فضا می فرستد

سازمان ناسا قصد دارد در روز اول ماه می که به عنوان روز فضا انتخاب شده است در میان دیگر برنامه های خود با همکاری مؤسسه لاکهید مارتین امضای دانش آموزان را با استفاده از مأموریتی جدید به سوی ایستگاه فضایی بین المللی به خارج از اتمسفر زمین ارسال کند.
این پروژه که "امضای دانش آموزان در فضا" نام گرفته است یکی از پروژه های تاکید شده در میان برنامه های دیگر روز فضا خواهد بود.
هدف از برگزاری برنامه های روز فضا استفاده از فعالیتهای مرتبط با فضا در آموزش و ارتقا نسل جوان به منظور گرایش آنها به سوی علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات اعلام شده است.
برنامه امضای دانش آموزان از سال 1997 آغاز شده و با ایجاد ارتباط مستقیمی میان کودک و فضا به عنوان شیوه ای برای جذب کودکان به مطالعات فضایی مورد استفاده قرار گرفته است.
مدارسی که در این برنامه شرکت خواهد کرد، پوسترهایی بزرگ از امضای دانش آموزان در روز فضا را به ناسا ارسال خواهند کرد. پس از اینکه امضاها به مؤسسه لاکهید انتقال یافته شد به صورت جداگانه اسکن شده و بر روی تراشه رایانه ای ثبت و به واسطه مأموریت جدید یکی از شاتل های فضایی به فضا ارسال خواهند شد.
این مدارس در جریان قسمتی از اطلاعات مربوط به مأموریتی که امضای آنها را به فضا خواهد برد قرار خواهند گرفت. پس از پرواز شاتل فضایی، پوستر امضاها به همراه تصویر فضانوردانی که این امضاها را با خود به فضا برده اند در اختیار مدارس قرار خواهد گرفت.
بر اساس گزارش ناسا، مدارس مختلف هر 6 سال یک بار اجازه شرکت در این برنامه علمی را خواهند داشت. درعین حال سازمانهای ناسا و لاکهید در حال حاضر ثبت نام از دبستانها و دبیرستانهایی که برای شرکت در این برنامه ابراز علاقه کرده اند را آغاز کرده اند.

مریخ دارای سفره های آب زیرزمینی است
محققان مرکز تحقیقات فضایی گودارد معتقدند، سیاره مریخ مشابه بسیاری از سیاره های مورد مطالعه دانشمندان دارای سفره های پنهانی از آبهای زیرزمینی است.
نظریه ای جدید بر خلاف اطلاعات به دست آمده از ماهواره ها بر این باور است که سیاره مریخ در زیر سطح خود سفره های آب زیرزمینی بزرگی را پنهان کرده است.
نشانه های آبی که تا به حال در این سیاره کشف شده در قالب ذرات یخی و یا آبراهه های متعدد بوده است اما خصوصیات زمین ساختی جدید مریخ نشان می دهد که در زیر شکافهای سنگی این سیاره آب وجود دارد.
ماهواره اکسپرس آژانس فضایی اروپا به منظور اثبات این نظریه با استفاده از رادار قدرتمندی به بررسی برخی مناطق مریخی پرداخت، اما در ابتدا موفق به یافتن هیچ اثری از وجود آب نشد؛ زیرا امواج رادار باید در اثر برخورد به جسمی شفاف مانند آب بازتاب داده شوند در حالی که امواج این رادار به هیچ وجه بازتاب داده نشدند.
دانشمندان سیاره ای مرکز تحقیقات فضایی گودارد معتقدند، باید به این بررسی ها ادامه داد زیرا احتمال وجود لایه های آب در زیر سطح خاکی مریخ بسیار بالاست و نبودن بازتاب امواج رادار صرفاً به مفهوم عدم وجود لایه شفاف آب نخواهد بود.
به اعتقاد این دانشمندان در صورتی که لایه ای از ذرات یخی و سنگ بر روی سطح لایه آب قرار داشته باشد این لایه کاملاً رسانا بوده و می تواند به اندازه ای از انرژی رادار را به خود جذب کند که سیگنالهای رادار را دچار اختلال و گمراهی سازد. بنابراین در حال حاضر نمی توان به نتایج مطالعات راداری اطمینان کامل داشت.
دانشمندان بر این باورند که گسترش چنین مطالعاتی می تواند در آینده برای مطالعه وجود آب بر روی دیگر سیاره های یخی نیز مؤثر باشد.

كشف اورانيوم در كره ماه
محققان با بررسي اطلاعات جديدي كه از يك فضاپيماي ژاپني به دست آمده، در كره ماه اورانيوم كشف كردند.
پژوهشگران مي گويند اين يافته اولين مدرك علمي مبني بر وجود عنصر راديواكتيو در غبار قمري است.
خبر اين كشف در چهلمين كنفرانس قمري و سياره اي ارائه شده و در نشريه پيشرفتهاي كارگاه بين المللي علوم پرتوهاي كيهاني منتشر شده است.
محققان مي گويند با اين كشف مي توان به استقرار كارخانه هاي نيروي هسته اي روي كره ماه اميدوار بود و يا حتي ماهواره هاي زمين مي توانند از اين موقعيت به عنوان يك منبع مواد معدني اورانيوم براي بازگشت به زمين به عنوان سوخت استفاده كنند.
فضاپيماي ژاپني «كاگويا» كه در سال 2007 پرتاب شد با كمك يك طيف سنج پرتوگاما توانسته در كره ماه اورانيوم پيدا كند.
دانشمند ان با استفاده از اين ابزار نقشه هايي از تركيبات سطح ماه تهيه كرده اند كه نشان دهنده وجود توريوم، پتاسيم، اكسيژن، منگنز، سيليس، كلسيم، تيتانيوم و آهن بر روي اين قمر است.

تفاوت بازتاب نور اقيانوس ها و خشکي هاي زمين در ماه
يک پژوهشگر استراليايي با استفاده از تلسکوپي آماتوري کشف بزرگي انجام داده است: اقيانوس ها و قاره هاي زمين در سمت تاريک ماه، بازتاب متفاوتي دارند.
این براي اولين بار است که نشان داده شد تفاوت در انعکاس نور از خشکي ها و اقيانوس هاي زمين را مي توان در سمت تاريک ماه ديد و آن پديده شگفت انگيز «زمين تاب» نام دارد.
اين اولين مطالعه در دنياست که در آن از بازتاب نور از اقيانوسها و خشکي هاي زمين استفاده مي شود تا تأثير قاره ها و اقيانوسها در درخشندگي ظاهري يک جرم آسماني اندازه گيري شود. مطالعات ديگر با استفاده از طيف رنگي و دريافت کننده هاي حسي مادون سرخ صورت گرفته اند.
جمعي از محققان سمت تاريک هلال ماه را با استفاده از يک تلسکوپ 20 سانتي متري (8 اينچ) به دقت بررسي کردند.
اين پژوهش به مدت سه روز در هر ماه و در هنگامي که ماه طلوع يا غروب مي کرد از منطقه ويكتوريا انجام شده است. براساس اين مطالعه، در شامگاه هنگامي که هلال افزاينده بود، زمين تاب از اقيانوس هند و ساحل شرقي آفريقا و در صبحگاه هنگامي که هلال کاهنده بود تنها از اقيانوس آرام سرچشمه مي گرفت.
اخترشناسان اميدوارند که در آينده سياراتي مانند زمين به دور ستارگان ديگر بيابند. هرچند اين سيارات براي انعکاس تصويري از سطح خود بسيار کوچک خواهند بود، اما مي توانيم از پديده زمين تاب و دانش خود از سطح زمين در جهت تفسير ساختار فيزيکي سيارات جديد کمک بگيريم.

تهیه نقشه جدید از تاریکترین حفره های قطب جنوب ماه
دانشمندان ناسا با هدف کمک به مأموریت ماهواره LCROSS یک نقشه توپوگرافی جدید را از ماه ارائه کردند که با وضوح تصویر بسیار بالا، تاریکترین حفره های سطح قطب جنوب ماه را نشان می دهد.
 این نقشه توپوگرافی را دانشمندان لابراتوار Jet Propulsion ناسا با کمک “رادار شبکه سه بعدی منظومه شمسی گولد استون" واقع در بیابانهای کالیفرنیا تهیه کردند.
دیش این رادار 70 متر است. قطر این آنتن سه چهارم اندازه یک زمین فوتبال است و می تواند با ارسال 500 کیلووات نیرو، 373 هزار و 46 کیلومتر از سطح ماه را در مدت 90 دقیقه پوشش دهد.
براساس گزارش ساینس دیلی، این نقشه به مأموریت "ماهواره مشاهده و رصد حفره های ماه" (LCROSS) کمک خواهد کرد. حفره های واقع در قطب جنوب ماه تاریکترین حفره های حاضر در سطح تنها قمر طبیعی زمین به شمار می روند.
این دانشمندان در این خصوص اظهار داشتند: "این حفره های ماه تاکنون از چشم انسان دور بوده اند. اکنون ما می توانیم با این نقشه توپوگرافی، جزئیات داخل این حفره ها را با دقت 40 متر در پیکسل و ارتفاع بیش از پنج متر ببینیم." این نقشه جدید جزئیات توپوگرافی منطقه ای به وسعت 500 کیلومتر در 400 کیلومتر از قطب جنوب ماه را نشان می دهد.