روزنامه عصر مردم

اخلاق حرفه اي اولين اصل کتابداري
مریم کرمکش*

کتابداران مردماني خاصند با حرفه اي خاص تر. مردماني خاص بدان جهت که با گستره وسيعي از مخاطبان سروکار دارند، چه در يک کتابخانه عمومي و چه در يک کتابخانه عظيم دانشگاهي اين وسعت مخاطب به روشني به چشم مي خورد. سيل مخاطبان کتابخانه، از کودکي تازه سواد آموخته تا عالمي که عمري را به مطالعه و تاليف و تصنيف گذرانده و دانشجويي تازه وارد تا استادان سپيدمو، همه را در بر مي گيرد. اين طيف وسيع مخاطب نيازمند توانايي هاي اخلاقي و رفتاري بسياري است تا بتوان به هر دسته از مراجعان  خدماتي مناسب نياز ها و خصوصياتشان ارائه کرد.
کتابدار بايد بيش از هر چيز و پيش از گام نهادن در  اين مسير جامعه مخاطبش را بدرستي بشناسد و در گسترش دانش همه اقشار و طبقات کوشا باشد. هرچند خدمت رساندن به يک پژوهشگر کارکشته نبايد و نمي تواند همسان خدمت رساندن به يک روستايي نوسواد باشد، اما از ياد بردن آن روستايي نوسواد و انحصار خدمات براي آن پژوهشگر  آغاز اين راه است و آنچه مانع اين گمراهي مي شود، اخلاق حرفه اي کتابدار است.
اما اين حرفه بدين سبب خاص تر است که علاوه بر مخاطبان پر شمارش، علمي است که ساير علوم از آن زاده شده و کتابدار حرفه اي، علم شناس، نگاهبان و گستراننده جمله دانسته ها و دانش بشري است.
 اين حرفه فقط منحصر به دانش مطلق و علومي نيست که با قوانين ثابت شده طبيعت سروکار دارند؛ کتابداري از علوم محض گرفته تا کوچک ترين اصول جاري يک قوم را در بر مي گيرد و اين روند تازماني ادامه مي يابد که کتابدار خود را فردي رنجور، فرسوده و اژدهاي خفته برگنج که خود را فقط نگهبان چند قفسه کتاب نپندارد، بلکه همپاي پيشرفت دانش خود نيز به پيش رود تا بتواند به بهترين نحو در اشاعه آن عمل کند. چنانکه در دانشگاه هاي پيشرو کتابداران ولو آنکه در کلاس هاي درس حضور نيابند جزو کادر آموزشي محسوب شده و همپاي استادان پيشرفت دانشجويان را زیر نظر دارند تا بتوانند با سرعت و دقت منابع مورد نياز ايشان را فراهم و در دسترس آنان قرار دهند.
فلسفه اخلاقي و حرفه اي کتابدار
کتابداري در گذر زمان و در مسير تمدن بشر تکامل يافته و ارزشهايي بر اصول اوليه آن افزوده شده است. اين ارزش ها تنها در جهت تلاش هاي درست برمي خيزند و پي جويي حقيقت در آثار و اعتقاد به پيشرفت افراد چنين انگيزه اي را محقق مي سازد. شور همراه با رسالت پيشگامان کتابداري از کاليماخوس گرفته تا ديويي و رانگاناتان، امروزه جاي خود را به شور حرفه اي کتابداران نوين داده است. هرچند اين اصول و ارزش ها نبايد تنها دستمايه کتابدار در عمل باشد بلکه در سايه اعتبار آنها کتابدار بايد خلاقيت ذهني و فردي خود را به کار گيرد تا بتواند بهترين خدمات را به جامعه متبوعش ارائه دهد.
آرمان کتابدار حرفه اي آميزه اي است از تصويري روشن از کتابدار آرماني (به عنوان الگوي اوليه)، آگاهي از نيازهاي ضروري جامعه و حس حفظ ارزش ها در کارهاي روزمره حرفه اش. رويه اصلي و کارهاي روزمره کتابداري در يک نگاه درونگرايانه به هيچ وجه صلابتي را که شايسته آن است ندارد و بايد با نگاهي برونگرايانه به اين روند نگريست تا با ديدي جمعي و با به ياد داشتن فلسفه اخلاقي اين حرفه نشانه ها را درک و ارزش هاي خويش را با فهم هوشمندانه و مشاهدات فردي و جمعي و در نهايت با اتکا به تجربه تعالي بخشند .
برخي از ويژگي هاي اخلاقي کتابدار
-کتابدار بايد هميشه اعتقاد به کارش را حفظ کند و معتقد باشد که کتابخانه اش براي جامعه مفيد است و او نيز براي کتابخانه اش
- مقام کتابدار درجامعه هميشه بسته به وضع سياسي، اجتماعي و فرهنگي آن جامعه تعيين مي شود اما در هر حالتي کتابدار بايد مشعوف علم، نگاهبان آن و وقف پيشبرد آموختن باشد.
- در کار فرهنگي تمام شاخه هاي يادگيري نقش خاص و مفيد خود را دارد. کتابدار بايد از چنان آموزشي برخوردار باشد که جوهر فرهنگ را بشناسد و وظايف خود را براي ارتقاي آن انجام دهد. (برادفيلد)
-کتابدار بايد تمامي معتقدات، نظريه هاي سياسي يا اخلاقي را با بي طرفي حرفه اي بنگرد. او اجازه مي دهد هر متفکري نظر و عقيده خود را چه درست و چه نادرست بيان کند زيرا او مي داند استدلال درست در گذر زمان و در مباحثه و مناظره آزاد پيروز خواهد شد.
- کتابدار بايد حرمت آزادي که بر حرفه اش سايه افکنده را نگاه دارد. آزادي هاي اعتقادي کتابداران عبارتند از آزادي مطالعه، انديشه، گفتار، مطبوعات، واسپاري دانش و آزادي آموزش.
- کتابدار بايد اين نگرش را که به کتابخانه به عنوان يک موزه مي نگرد از بين ببرد و نظري را گسترش دهد که از کتابخانه به عنوان مرجعي عظيم از علم و ادب که با مهارت، سازماندهي و مهياي استفاده شده است، ياد مي کند.
-کتابدار بايد معتقد باشد که کتابخانه براي اجتماع لازم است. اگر کتابداري موضع دفاعي نسبت به حرفه اش اتخاذ کند، عنوان کتابدار واقعي از او سلب مي شود.
-کتابدار بايد با بياني مستدل و رسا اعتقاداتش را اعلام کند. او نبايد اجازه دهد که به انديشه هاي به حقش بي اعتنايي شود و بايد آنها را محکم واستوار نگه دارد.
-کتابداري ترکيبي است از دانشوري، مهارت فني و انسان گرايي. تنها عشق به کار و خود را وقف خدمت کردن است که کمبود ها را جبران مي کند.
-کتابدار يک مبلغ است، آنچه را خود بدست آورده با ديگران قسمت مي کند؛ کتابدار خواننده کتاب ها و خادم خواننده ها است (گاردنر)
-کتابدار بايد از عامه مفهومي آرماني در ذهن داشته باشد. او مي بايست تناقضات موجود در جامعه را به نفع علايق کل جامعه رفع رجوع نمايد.
-کتابدار در برابر جامعه وظيفه اي متعالي دارد: آموزش خواننده و عامه مردم. کتابدار در اين ميان جانب بي طرفي را رعايت مي کند، سانسور نمي کند و نمي گويد که مردم چه بخوانند و چه نخوانند.
-کتابدار بايد هوشمند، شجاع و معتدل باشد و از اين طريق اطمينان خوانندگان را بدست آورد که اين اعتماد همگاني  يکي از نشانه هاي کتابداري راستين است.
- يک کتابدار خوب بايد خواننده اي آزمند باشد؛ کتابدار بايد خود اهل تحقيق و تأليف باشد تا سرمشقی براي خوانندگان گردد.
·•کتابدار بايد فرصتي فراهم کند تا افراد نوسواد بتوانند اين تجربه نو آموخته را تمرين نمايند در غير اين صورت آنان دوباره به حريم بي سوادي باز خواهند گشت.
- خدمات کتابخانه تنها برآوردن نياز خوانندگان نيست بلکه خواننده آفريني نيز هست. بهترين ياري به خواننده، تقويت آگاهي او از طريق فراهم آوردن تمام آثاري است که سرشتي هوشمندانه، علمي و ادبي دارند.
- در مباحث مربوط به خدمات مرجع، کتابدار بايد به مجموعه اي از اصول اخلاقي پايبند باشد؛ اصولي چون: فراهم آوردن اطلاعات درست، عدم قضاوت در مورد مراجعان يا سؤالاتشان، اجتناب از سانسور موارد بحث انگيز يا مخالف نظر بخشي از جامعه کتابخانه، عدم تعبير يا تفسير اطلاعات، محرمانه نگه داشتن سؤالات، ارايه خدمات يکسان به افراد و اشاره به مسايل حقوقي و قوانيني چون مالکيت معنوي به هنگام ارايه اطلاعات به مراجع.
-کتابدار بايد در قبال همکارانش رفتاري مناسب داشته باشد .چه در يک گروه کوچک و يا در يک کتابخانه بزرگ، افراد به دليل علايق شخصي به فعاليت هاي شغلي خود با اشتياق و همکاري به کار مي پردازند .کتابداران بايد با ايجاد ارتباط موثر و در روحيات و خصوصيات خاص هر فرد و با اتکا به احترام متقابل به فعاليت در کنار هم بپردازند .
در آخر علاوه بر نکات آمده در مطالب فوق، بايد توجه داشت اين مسايل با توجه به تغييرات سريع جامعه تغيير مي کنند و هر روز بيشتر از روز قبل به سوي پيچيدگي رهسپار مي شوند ولي در نهايت اين اصول اخلاقي، اعتقادي و فلسفي کتابدار است که او را در مسير صحيح هدايت مي کند.
آنچه که تفکر کتابداران برجسته نشان مي دهد و همه کتابداران به آن اعتقاد راسخ دارند، اين است که کتابداري خصيصه اي منحصر به فرد دارد که شايان نگهداري است اما جز خود کتابداران چه کسي مي تواند اين خصوصيات خاص که همان منش بزرگ و احترام به همه انسان ها با هر عقيده اي است را حفظ نمايد؟ پس بايد کتابداران هر روز و هر لحظه اصول اخلاقي و اعتقادي حرفه شان را مد نظر خويش قرار دهند تا همواره به خوبي به جامعه خود خدمت رسانند.
منابع :
1 - ابرامي،  هوشنگ. شناختي از دانش شناسي. تهران: کتابدار، 1379.
2 - دياني، محمد حسين. اصول و خدمات مرجع در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني.  تهران: کتابخانه رايانه اي، 1385.
3 - علومي، طاهره. تهران: سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انساني دانشگاه ها (سمت)، 1377
    4 - موکهرجي، اجيت کومار . تاريخ و فلسفه کتابداري. ترجمه اسد الله آزاد. تهران: کتابدار، 1382 .
    5 - وبلاگ کتابدار:
(www.karamk6.blogfa.com)
* کتابدار کتابخانه شهيد دستغيب شيراز

یادگاری را کجا نگهداریم؟

ممکن است بعضی از ما به اشیاء مختلفی علاقه داشته باشیم و به بهانه آنکه روزی به درد می خورد آنها را نگه داریم. فردی ممکن است عاشق عکاسی باشد و از هرچیزی عکس بگیرد؛ یا فرد دیگری آنقدر کفش جمع کند که امکان پوشیدن آنها را ندارد و فقط می خواهد مانند کودکان آنها را به دیگران نشان دهد. دیگری لباس و کاغذهای کهنه مادر از دنیا رفته اش را نگاه می دارد. به هرصورت احساس داشتن مجموعه ای از اشیاء مختلف لذتبخش است. ظاهراً این کار نیازی در درون ما را ارضا می کند. شما علاقه دارید چه چیزهایی را جمع آوری کنید؟
کلکسیون ها جلوه ای از یك احساس یا وابستگی عمیق هستند و نباید آنها را با خرده ریزهای انباشته شده اتفاقی در منزل یكی دانست. گرچه بسیاری از ما به جمع آوری یادگاری ها علاقه مندیم، اما باید در نظر داشت که اگر این مجموعه ها مرتباً بررسی نشوند، وضعیت طاقت فرسایی پیدا می کنند. بعضی افراد برای نگهداری اشیاء مورد علاقه شان مجبورند هزینه های سنگینی متقبل شوند، اگر شما هم علاقه مند به حفظ كلكسیون شخصیتان هستید، با ما همراه شوید تا روش این كار را به شما نشان دهیم.
با حفظ نظم به یادگارها احترام بگذارید
در نخستین گام باید نظمی برای جدا کردن، حفظ و پاکسازی یادبودها داشته باشید. حتی اگر یادگاری های زیادی هم ندارید، بهتر است بر اساس نظمی آنها را مرتب و حفاظت کنید، زیرا خود این اقدام، به نوعی احترام به خاطرات با ارزش شماست.
حدی برای یادگاری ها بگذارید
بهتر است تصمیم بگیرید حدی برای یادگاری ها در نظر بگیرید. مثلا قرار بگذارید که بیش از 3 عدد لیوان قدیمی نگاه ندارید. یا اینکه با خود قرار بگذارید که حداکثر فضایی که به یادگاری ها تخصیص می دهید چه میزان باشد و اگر آن فضا اشغال شد دیگر اقدام به خرید وسایل جدید نکنید؛ شما حتی می توانید سقفی برای نگاهداری تعیین کنید به این معنا که اگر تعداد مشخصی مثلاً از مجلات مد دارید، با خریدن یک شماره جدید، قدیمی ترین شماره را دور بیندازید. به هرصورت روشی خاص برای حفظ نظم در کلکسیون به کار برید تا دیگر نگران شلوغی زندگیتان نباشید.
کلکسیون خاص درست کنید
جمع آوری اشیاء مانند هر کار دیگر زندگی، باید معطوف کیفیت و نه فقط کمیت باشد. از تمایل به جمع آوری تمام شیشه های رنگین کره زمین جلوگیری کنید؛ بله، باید درباره انتخاب شیء مورد علاقه تان كمی سختگیر باشید.
شما می توانید برخی اجزای جالب توجه مجموعه خود را نگاه دارید و به نمایش بگذارید و بقیه را از سر باز کنید. بنابراین وقتی را برای بررسی گنجینه خود صرف کنید و از خودتان بپرسید کدامیک برایتان واقعا خاطره انگیز است. گاه درمی یابید که بعضی از آنها جاذبه خود را از دست داده اند. عکس یا فیلم ویدئویی از آن اشیاء تهیه کنید، سپس به کلی از آنها خداحافظی کنید بدون آنکه رد آنها را از زندگیتان پاک کرده باشید.
نگهداری یادگاری ها
قدم اول انتخاب فضای کافی برای نگهداری یادگاری هاست که ضمن دسترس بودن، انبار مورد نیاز روزانه را نیز اشغال نکند. اگر یادگاری ها را از اشیاء مصرفی روزانه جدا نگه دارید، احتمال صدمه دیدن و گم شدن آنها نیز کمتر می شود.
•  اگر یادگاری ها را در ظرفی نگهداری می کنید، از ظرف های دردار استفاده كنید تا مانع غبار گرفتن یادگاری ها شوید.
•  اگر لباس های پشمی یا گل های خشک نگهداری می کنید، دقت داشته باشید که حشرات جونده به آنها رخنه نکند و از مکانی بدون درز برای نگهداری آنها استفاده کنید.
•  اگر می خواهید پتوی بچه یا لباس عروسی را به یادگار نگاه دارید، بهتر است آنها را خشکشویی کنید.
•  از نگهداری یادگاری ها در جاهای حفاظت نشده مانند گاراژ، زیرشیروانی یا زیرزمین خودداری کنید، زیرا ممکن است به علت سرما، گرما، حشره یا ضربه صدمه ببیند.
•  نوع بسته بندی یادگاری ها را مورد توجه قرار دهید. کاغذهای مومی ممکن است طی زمان به اشیاء چربی پس دهند.